نامه‌ها و اظهارنظرها
«…مقالهء«روش پرورش و آموزش..» که بخش اوّل آن در شمارهء دوّم آمده بود،از لازمترین مطالبی بود که می‌بایست در ایران‌نامه چاپ شود.تنها مطالبی که باید در اینجا یادآور شوم این سات که آقای شهابی با نوعی شیفتگی-البتّه از دیدگاه ایشان باید حق را به ایشان داد-در باب روش تحصیلی قدیم حرف زده‌اند که خوانندهء بی‌اطلاّع گمان می‌کند که هیچ‌گونه نقصی در آن روش نبوده است،درحالی‌که اگر وجود همان«بطله»را در نظر بگیریم-که اکثّریت طالبان علم را در قدیم تشکیل می‌داده‌اند و هنوز هم در مدارس بشیوهء قدیم اکثّریت با آنان است-و آنگاه نظری انتقادی به برنامه‌ها و موادّ درسی بیندازیم،گمان من این است که این همه شیفتهء آن نمی‌گردیم و روش تحصیلی جدید را که از زمان روی کار آمدن سلسلهء پهلوی در ایران رایج شد و دست‌کم سی درصد مردم ایران را باسواد کرد و پایهء دانش و فرهنگ را بجایی رساند که جوانان ما بی‌دانستن زبان فرنگی می‌توانستند پزشکان متخصص و مهندسان مبرّز شوند،محل بی‌مهری قرار نمی‌دهیم.لا بد جناب‌عالی هم بخاطر دارید که سابقا اگر می‌گفتند فلانی دکتر(غرض پزشک است)شده است،اولین مطلبی که در حقّ او به ثبوت می‌رسید،این بود که حتما او زبان فرانسه(فرنگی)می‌داند،چرا که بی دانستن زبان فرنگی دکتر شدن محال بود، ولی بعدها ملاحظه فرمودید که در دانشکده‌های پزشکی خودمان،اغلب دانشجویان زبان خارجی نمی‌دانستند و پزشکان خوبی هم ازآب درمی‌آمدند.»
مصطفوی‌جباری
آلاباما
11 مرداد 1363،2 اوت 1984
ایران‌نامه:مقالهء«روش پرورش و آموزش در مکاتب و مدارس قدیمه»نوشتهء آقای علی اکبر شهابی(شماره‌های 2 و 3،سال دوم)مورد استقبال عده‌ای از خوانندگان ما قرار گرفته است.غرض از نگارش این مقاله معرفی شیوهء آموزش و پرورش در مدارس قدیمی بوده است. موضوعی که درس‌خواندگان در مدارس جدید ایران و آشنایان با مدارس و دانشگاههای اروپا و آمریکا کاملا از آن بیخبر هستند. نویسندهء مقاله که خود نخست در این‌گونه مدارس قدیمی تحصیل کرده و سپس به اخذ عالی‌ترین درجات تحصیل دانشگاهی ایران توفیق یافته‌اند،و سالها نیز در مقام استادی تدریس کرده‌اند بحق از معدود کسانی هستند که اهلیت نگارش دربارهء چنین موضوعی را داشته‌اند.بدیهی است وقتی در دورهء رضاه شاه و محمد رضا شاه پهلوی موضوع «تعلیمات اجباری»و«آموزش رایگان از کودکستان تا پایان دوره‌های تحصیلی دانشگاهی»در ایران مطرح گردید و گامهای اساسی نیز در اجرای آن برداشته شد چنان‌که در پایان سال 1357 بنابر آمار مذکور در گزارش بانک مرکزی ایران بیش از هشت میلیون و چهارصدهزار تن در مقاطع مختلف تحصیلی در ایران به تحصیل اشتغال داشته‌اند، شیوهء رایج در مکاتب و مدارس قدیمی هرگز نمی‌توانست این وظیفهء مهم را متعهد گردد. ولی در این امر نیز تردیدی وجود ندارد که در طرز کار«مدارس قدیمه»و روابط شاگرد و استاد در ان مدارس نکته‌های مثبت چشمگیری وجود داشته است که قابل انکار نیست.
*** «…در شمارهء سوم سال دوم تحقیق خلیلی جالبی از استاد محجوب نیز خواندم [مقصود از«فضائل و مناقب‌خوانی تا روضه‌خوانی است»]که دربارهء آن با خودشان صحبت کردم.شما ما را بدعادت کرده‌اید که هر بار«ایران‌نامه»را بعنوان یک مکتب درس،پژوهش از اول تا بآخر بخوانیم و با بی‌صبری در انتظار شمارهء بعد باشیم.»
شجاع الدین شفا
4 آبان 1363 پاریس
*** مجلهء محترم ایران‌نامه
…من یکی از خوانندگان و مشترکین بسیار علاقه‌مند به مجله شما هستم.قبل از هر چیز باید به مؤسسین و نویسندگان و مسؤولین محترم آن مجله از صمیم قلب تبریک بگویم که موفق شده‌اند در این شرایط مشکل چنین نشریه‌ای با آن همه مطالب پرمغز و مفید در اختیار علاقه‌مندان خود بگذارند و در حقیقت مشعل فرهنگ ایران را روشن نگاهدارند.
در شمارهء 4 سال دوّم که اخیرا خواندم شرحی از دانشمند محترم آقای مهرداد مزّین در مورد میرزا علی اکبر خان مزین الدوله نقاشباشی مرقوم رفته بود که شرح‌حال و کمالات ایشان را در کار نقاشی و زبان و ادبیات فرانسه مرقوم فرموده بودند که مسلما و بحق آن مرحوم از مفاخر ایران بشمار می‌روند. لیکن نکتهء بسیار کوچکی در خلال شرح‌حال آن مرحوم بنظر من رسید که ذکر آن را لازم می‌دانم:
در صفحه 605 متن دستنویس مرحوم مزین الدوله را که خطاب به یکی از شاهزادگان مقرب دربار مرقوم داشته بودند فتوکپی شده بود و در سطر آخر آن این جمله بنظر می‌رسید sifassile et si simple. quand it s,agit d,une chose و کلمه Facile یعنی بمعنای آسان است با املاء Fassile یعنی بجای c با ss مرقوم رفته بود.چون بنظر من این اشتباه املایی از فرانسه‌دان چیره‌دستی مانند مرحوم مزین الدوله بعید بنظر می‌رسد شاید متن دستنویس متعلق به آن مرحوم نباشد و یا واقعا اشتباه شده.
با تقدیم احترام.مهندس احمد افشار
لاس‌گاتوس،کالیفرنیا
11 نوامبر 1984
