کتابهای درسی در جمهوری اسلامی ایران
دربارهء کتابهای درسی دبستانها و مدرسه‌های راهنمایی تحصیلی و دبیرستانهای ایران،بخصوص کتابهای فارسی و تاریخ،که در چند سال اخیر در زیر نظر وزارت آموزش و پرورش حکومت جمهوری اسلامی چاپ شده است و به نوجوانان و جوانان ایران تعلیم داده می‌شود،تاکنون مطالبی جسته‌گریخته در برخی از روزنامه‌ها و مجله‌های نوشته شده است.پدران و مادران دانش‌آموزان نیز بارها بخصوص از مطالبی که در دورهء دبستان به فرزندانشان در ایران درس می‌دهند اظهار نگرانی کرده‌اند.ایشان می‌گویند اساس کار آموزش در جمهوری اسلامی بر این قرار گرفته است که به کودکان و نوجوانان ایران به صورتهای مختلف بفهمانند که شما فردی از«امت اسلامی»هستید،نه فردی از «ملت ایران»با آرمانهای ملی و فرهنگ و تاریخ و سنن ایرانی.برای داوری دربارهء این مدعی که بسیار غریب و غیر قابل قبول می‌نماید لازم است افرادی بصیر یک دورهء کامل از کتابهای درسی حکومت جدید را با کتابهای مشابه که پیش از انقلاب اسلامی در ایران تدریس می‌گردید دقیقا مقایسه کنند و آنگاه نتیجهء بررسی خود را بیطرفانه اعلام نمایند تا صحت و سقم سخن مدعیان روشن گردد.نگارندهء تیم سطور با آن‌که نه در باب کتابهای درسی دوره‌های ابتدائی و متوسطه صاحب‌نظرست،و نه تاکنون در تألیف این گونه کتابها شرکت داشته است،و نه در دیار غربت به همهء کتابهای درسی دورهء پیش و زمان حاضر دسترسی دارد،گام نخستین را در این راه برداشته است تا در آینده اهل فن، تمام کتابهای درسی مورد بحث را در این دو دوره مورد بررسی قرار دهند و گفتنیها را بگویند.در این مقاله،ما تنها دو جلد کتاب فارسی سال سوم دبستان را(کتاب«فارسی برای کلاس سوم دبستان»که در دورهء سلطنت محمد رضا شاه پهلوی در سال 1348 چاپ شده است،و کتاب«فارسی سوم دبستان»که در دوران جمهوری اسلامی و ولایت فقیه«امام خمینی»[1]در سال 1359 در اختیار دانش‌آموزان ایران قرار داده شده است)بعنوان نمونه مورد پژوهش کامل قرار داده‌ایم که از قدیم گفته‌اند مشت نمونهء خروارست.و در ضمن به چند کتاب دیگر دورهء دبستان و دورهء راهنمایی تحصیلی هم که پس از انقلاب اسلامی چاپ شده است اشاراتی مختصر کرده‌ایم و اینک حاصل این بررسی و پژوهش را برای آگاهی هموطنان عزیز و نیز علاقه‌مندان به مسائل آموزشی در جهان اعلام می‌داریم.
مطالب مذکور بر جلد کتاب و صفحات پیش از متن
در پشت جلد کتاب فارسی جمهوری اسلامی مصراع معروف فردوسی
«توانا بود هر که دانا بود»
از پشت جلد کتاب دورهء شاه حذف و بجای آن عبارت«تعلیم و تعلّم عبادت است»چاپ شده است.و نیز بجای علامت«سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی»،آرم جمهوری اسلامی(اللّه)و عبارت«جمهوری اسلامی ایران»در پشت جلد کتاب جدید بچشم می‌خورد.در صفحهء داخل جلد،بر بالای عبارت«فارسی سوم دبستان»عبارت«بسم الله الرحمن الرحیم»را افزوده‌اند.چهار صفحه عکسهای محمد رضا پهلوی و شهبانو و ولیعهد ایران،و والاحضرت اشرف پهلوی نیابت ریاست عالیهء سازمان شاهنشاهی و یک صفحهء مربوط به کارهای انجام‌شدهء آن سازمان در زمینه‌های بهداشتی و فرهنگی و آموزشی حذف گردیده است.ظاهرا علت چاپ آرم سازمان شاهنشاهی،عکس نیابت ریاست آن سازمان،و گزارش کارهای آن واحد در مقدمهء همهء کتابهای دورهء دبستان آن بوده است که پیش از انقلاب اسلامی،کتابهای درسی دبستان که بتوسط وزارت آموزش و پرورش تهیه می‌گردید بوسیلهء این سازمان چاپ می‌شد و هر جلد به بهای پنج ریال در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گرفت و این مبلغ نیز صرف مبارزه با بیسوادی می‌شد درحالی‌که هزینهء چاپ همهء این کتابها بتوسط سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی و با کمک سازمان برنامه پرداخته می‌شد.(براساس آنچه در پشت جلد این کتاب چاپ شده است)
پیش از صفحهء فهرست مطالب،در هر دو کتاب می‌خوانیم که کتاب«تألیف لیلی ایمن(آهی(»است«با همکاری حسن انوری».در کتاب چاپ‌شده در رژیم اسلامی این عبارت نیز در همین صفحه اضافه شده است که«این کتاب در سال 1358 بوسیلهء گروه بررسی وزارت آموزش و پرورش مورد تجدید نظر قرار گرفت.»ولی حقیقت آن است که«مؤلف»،یعنی خانم لیلی ایمن(آهی)پس از انقلاب اسلامی در ایران نبوده است تا در تجدید نظر تألیف خود شرکت کند و یا اجازه دهد که نامش بعنوان مؤلف در کتاب دورهء اسلامی چاپ شود.
صفحهء فهرست این دو کتاب را در صفحه‌های 4 و 5 این مقاله عینا گراور کرده‌ایم.اگر کسی نظری اجمالی به این دو فهرست بیفکند،چنین می‌پنداریم که حکومت اسلامی هیچ‌گونه تغییری در کتاب دورهء پیشین نداده است،ولی با کمی دقت معلوم می‌شود که این شباهت صوری محصول زیرکی کسانی است که کتاب سابق را باصطلاح مورد تجدید نظر قرار داده‌اند.زیرا در صفحهء فهرست کتاب جدید نه فقط عنوان تعداد قابل توجهی از مطالب تغییر کرده است بلکه تصویر دختری که در پای درخت ایستاده است،نیز تقریبا نیمه‌اسلامی شده،چه با آن‌که هنوز موی سر دختر بزیر «حجاب اسلامی»نرفته،ولی آستینهای بلند و دامن لباسش نیز به پایین زانوی او کشیده شده است.این تغییر لباس دخترک،قطعهء معروف ایرج میرزا«بر سر در کاروانسرایی-تصویر زنی به گچ بریدند…»را به یاد بیننده می‌آورد.
متن کتاب
از این مقدمات که بگذریم،می‌رسیم به اصل مطلب:مقایسهء اجمالی دو کتاب روشن می‌سازد که 1-بخشی از مطالب در هر دو کتاب یا یکسان است و یا در دورهء اسلامی دستکاری مختصری در آنها صورت گرفته؛2-برخی از مقاله‌های موجود در کتاب چاپ 1348(دورهء شاه)بکلی حذف شده است؛3-و سیزده موضوع یا مقالهء جدید در رژیم اسلامی به کتاب قدیم افزوده گردیده است.برای آن‌که خوانندگان بسادگی به این فعل و انفعالات پی ببرند،مطالب مشترک در هر دو کتاب را در دو فهرست مورد بحث با نشانه«-»مشخص ساخته‌ایم.عنوانهایی که در فهرست کتاب آنچه در این کتاب می‌خوانید:
-بنام خدا 1
-تابستانی که گذشت 4
-پاییز 8
مهرگان 12
-نمایندهء کلاس سوم 17
-سرگذشت یک نامه 20
هفتهء کتاب 24
-کتابخانهء کلاس 27
صبح 31
احترام به پرچم 35
سلام شاهنشاهی 39
سلام شاهنشاهی 39
پای صحبت مادربزرگ 43
سپاهی دانش در ده ما 49
-مادر 54
-داستان پرواز(1)58
داستان پرواز(2)63
-میازار موری که دانه‌کش است 68
چرا خورشید بآرامی بالا می‌آید 70
-از کجا دانست؟75
(به تصویر صفحه مراجعه شود) -دهقان فداکار 79
پایتخت ما تهران(1)86
پایتخت ما تهران(2)91
دوستان قهرمان 97
-ابو علی سینا 102
-نوبت گرفتن در صف 108
شاهزادهء خوشبخت 111
سفری به شیراز(1)119
سفری به شیراز(2)125
-درختکاری 131
-نوروز 134
داستان‌نویسی کودکان جهان 140
گندم سیاه 144
کسری و دهقان 150
فردوسی 154
کودکی سهراب(1)158
کودکی سهراب(2)164
کودکی سهراب(3)167
فهرست کتابهای خوب 172
صفحهء فهرست کتاب«فارس برای کلاس سوم دبستان»،چاپ 1348
آنچه در این کتاب می‌خوانید:
-به نام خداوند بخشندهء مهربان 1
-تابستانی که گذشت 4
-پاییز 9
کبوتر هوشیار 12
-همه جا به نوبت!21
-نمایندهء کلاس سوّم دبستان ابن سینا 27
-کتابخانه کلاس 31
درسی که یک چوپان داد 36
دهقان فداکار 43
روباه و خروس 48
-ابو علی سینا دانشمند بزرگ ایران 57
کار و کوشش 61
مرا می‌شناسی؟66
-داستان پرواز(1)73
داستان پرواز(2)78
برتری به چیست؟83
-میازار موری که دانه‌کش است 88
(به تصویر صفحه مراجعه شود) ای ایران،ای وطن من 91
نوجوانی از فلسطین 96
مال حرام 102
-مادر 108
نامهای از پدر 111
-از کجا دانست؟116
-سرگذشت یک نامه 120
-درختکاری 124
اصحاب فیل 127
-عید نوروز 136
رهبر فداکار اسلام 140
نیکی با پدر و مادر 145
میدان شهدا 148
یک تصمیم 155
خوش‌اخلاقی و گذشت 161
خواهر مهربان و برادر پشیمان 165
تو را سپاس 172
صفحهء فهرست کتاب«فارسی سوم دبستان»،چاپ 1359
سال 1348 علامت ندارد،مطالبی است که در کتابهای جدید حذف شده است، عناوینی هم که در فهرست کتاب دورهء جمهوری اسلامی علامت ندارد،موضوعاتی است که حکومت اسلامی به کتابهای سابق افزوده است.
موضوعهای تقریبا مشترک در هر دو کتاب
دربارهء مطالب مشترک که در هر دو کتاب نیز باید این حقیقت را بگوییم که هیچ کلمه‌ای در کتاب دورهء پیش از نظر تیزبین مأمورین«ادارهء ایدئولوژیکی»رژیم اسلامی دور نمانده است چنان‌که درس اول در هر دو کتاب با آن‌که در موضوع واحدی خداپرستی)است،در کتاب جدید هم عبارات«بسم الله الرحمن الرحیم،بنام خداوند بخشندهء مهربان»را بجای«بنام خدا»بر بالای صفحه نوشته‌اند و هم عبارت«از تو می‌خواهم که مرا در پندار نیک و گفتار نیک و کردار نیک یاری کنی تا بد نیندیشم،بد نگویم و بد نکنم»را حذف کرده و بجای آن نوشته‌اند«از تو می‌خواهم که مرا یاری کنی تا فقط تو را بپرستم و فقط در راه رضای تو گام بردارم.»چرا آن عبارت را حذف کرده‌اند؟ظاهرا دلیلی جز این ندارد که«پندار نیک،گفتار نیک،و کردار نیک»سه رکن مهم دین زرتشتی دین نیاکان ما ایرانیان است،گرچه در کتاب دورهء شاه به این مطلب به هیچ وجه اشاره‌ای هم نشده است.
در مقاله‌ای که در دو کتاب قدیم و جدید بترتیب زیر عنوان«نوروز»و«عید نوروز» چاپ شده است و بنظر می‌رسد که مطالب کتاب قدیم عینا در کتاب جدید تکرار شده است،باز تغییرات بنیادی مهمی بدین شرح داده شده است:در کتاب قدیم بر بالای این صفحه،عکس رنگین دایره زنگیی است که بمناسبت فرا رسیدن نوروز«حاجی فیروز» آن را بدست گرفته است،و در خود مقاله هم از سابقهء نوروز از دوران جمشید ببعد سخن گفته شده و دو بیتی از شاهنامهء فردوسی بمناسبت،شاهد آورده شده است از جمله بیت
چنین روز فرّخ ازآن‌روزگار بمانده از آن خسروان یادگار
ولی در کتاب رژیم اسلامی در زیر عنوان«عید نوروز»دیگر از حاجی فیروز و دایره زنگی او خبری نیست و در مقاله هم فقط به رفتن زمستان و آمدن بهار و باز شدن شکوفه‌ها و پرواز پرستوها اشاره گردیده و این که«ما ایرانیان این اولین روزهای زیبای بهاری را جشن می‌گیریم و با شکوفه‌ها و پرندگان به شادمانی می‌پردازیم…فرا رسیدن نوروز را تبریک می‌گوییم،»و سپس مطلب به این شرح دنبال شده است«مخصوصا که از امسال پیروزی انقلاب اسلامی ایران را نیز همران با نوروز جشن می‌گیریم و بهار آزادی را همراه با بهار طبیعت تبریک می‌گوییم و ایام نوروز را با«روز جمهوری اسلامی» عید می‌گیریم و از خدا می‌خواهیم که مردم کشور ما را یاری کند تا به آزادی و آزادگی زندگی کنند و ایران را هرچه بیشتر آباد و آزاد سازند.ما ایرانیان از این ببعد در نوروز هر سال به همهء شهدای مبارزی که جان خود را در راه آزادی اسلام و ایران نثار کرده‌اند درود می‌فرستیم».
در مقالهء«ابو علی سینا دانشمند بزرگ ایران»که در هر دو کتاب چاپ شده است، پاراگراف مربوط به درمان یکی از پادشاهان ایران بتوسط ابو علی سینا،و این که در مقابل این خدمت به ابو علی سینا اجازه داده شد از کتابخانهء بزرگ سلطنتی استفاده کند حذف شده است.
در مقالهء«همه جا به نوبت»کتاب جدید که در کلیات با«نوبت گرفتن در صف» کتاب قدیم بی‌شباهت نیست نیز افزوده‌اند«یک آدم مسلمان باید در همه حال حق و نوبت دیگران را رعایت کند…کسی که نوبت دیگری را می‌گیرد به او ستم کرده است و خدا هم دشمن ستمکاران است و آنان را کیفر می‌دهد.حضرت امیر المؤمنین[2] به فرزند خود امام حسن می‌فرمود:فرزندم!هرچه برای خود دوست داری،برای دیگران هم دوست بدار.»
در درس«میازار موری که دانه‌کش است»با آن‌که تمام مطالب در دو کتاب یکسان است در کتاب جدید این عبارت در«تکلیف شب دوم»افزوده شده است: حضرت علی علیه السلام می‌فرماید:قسم به خدا،اگر همهء جهان را به من ببخشند برای این که پر کاهی را از دهان مورچه‌ای به ستم بگیرم،هرگز نخواهم گرفت و این گناه را انجام نخواهم داد.»
تغییرات ظریف دیگری نیز در مطالب بظاهر مشترک در هر دو کتاب داده شده است،فی المثل در مقالهء«کلاس درس»در کتاب دورهء اسلامی نام دختری از«آذر»به «روشنک»تغییر داده شده است!در مقالهء«نمایندهء کلاس سوم دبستان ابن سینا»،در کتاب دورهء شاه شاگردان این کلاس دخترانی بوده‌اند به نامهای:پروین،هما، نسرین،زری،و فرخنده که در کتاب جمهوری اسلامی بجای کلاس دخترانه،با کلاس پسرانه‌ای سروکار داریم و با پسرانی به نامهای:محمد،علی،حسن،سعید، رضا.و نیز در مقالهء«سرگذشت یک نامه»در کتاب دورهء شاه،بهروزست که به ناهید نامه می‌نویسد،ولی در کتاب اسلامی بهروز نامهء خود را به سعید می‌نویسد یعنی پسر با پسر.
این بود نمونه‌ای از مقاله‌های کتاب فارسی دورهء شاه که در دورهء جمهوری اسلامی نیز چاپ شده است منتها با چنان تفاوتهایی.
آنچه از کتاب دورهء شاه حذف کرده‌اند
و اما مطالبی را که رژیم اسلامی از کتاب دورهء شاه حذف کرده عبارت است از:، مهرگان،هفتهء کتاب،صبح،احترام به پرچم،سلام شاهنشاهی،پای صحبت مادربزرگ،سپاهی دانش در ده ما،چرا خورشید بآرامی بالا می‌آید؟،پایتخت ما تهران (در 2 بخش)،دوستان قهرمان،شاهزادهء خوشبخت،سفری به شیراز(در 2 بخش)، داستان‌نویسی کودکان جهان،گندم سیاه،کسری و دهقان،فردوسی،کودکی سهراب (در 3 بخش)،فهرست کتابهای خوب.
حذف مطالبی نظیر:سلام شاهنشاهی و سپاهی دانش در ده ما-بسبب تغییر رژیم -امری عادی می‌نماید،ولی بقیهء مطالبی را که اولیای حکومت اسلامی حذف کرده و خواندن آنها را برای دانش‌آموزان ایران مضر تشخیص داده‌اند می‌توان به دو بخش کرد:
1-شعر هفت سطری محمود صدیقیان آستان دربارهء«مهرگان»
(باز فرخنده مهرگان آمد -جشن ایران باستان آمد…)
،«احترام به پرچم»دربارهء این که«پرچم نشانهء وجود کشورست.»،«پای صحبت مادربزرگ»که در آن مادربزرگی برای بچه‌ها از «شب چلّه»،«چلّهء بزرگ»،«چلّهءکوچک»،«سرما پیرزن»،«سرمای چارچار»، جشن سده،عید نوروز و بخصوص از مراسم شب چلّه سخن می‌گوید درحالی‌که«در اتاق مادربزرگ روی کرسی کنار شیرینی و میوه و آجیل شیرین و تخمه،هندوانهء سرخی هم گذاشته بودند.»،در«پایتخت ما تهران»خانوادهء یگانه از نقاط مختلف تهران:ایستگاه راه‌آهن،خیابان و جادهء پهلوی،خیابان شاهرضا،دانشگاه تهران،میدان فردوسی و مجسمهء فردوسی،فروشگاهها،میدان بهارستان و فواره‌هایش،خیابان شاه‌آباد و کتابفروشیهایش سخن گفته شده است.همچنان‌که در مقالهء«سفری به شیراز» خانوادهء محمدی از تبریز به شیراز می‌روند و اول شاه‌چراغ را زیارت می‌کنند و بعد به موزهء پارس و خیابان زند می‌روند و آرامگاه حافظ و سعدی را بازدید می‌کنند،پالوده شیرازی می‌خورند،سپس به تخت‌جمشید می‌روند،نقش داریوش،شاهنشاه بزرگ ایران را می‌بینند و در آنجا از آپادانا و دو هزار و پانصد سال پیش ایران سخن بمیان می‌آید،بعد به نقش رستم که آرامگاه داریوش بزرگ و خشایارشا و داریوش در آن قرار دارد می‌روند.«کسری و دهقان»ده بیت شعری است که از ملک الشعرای بهار،داستان دهقانی کهنسال که درخت گردو می‌کارد و انوشیروان به او می‌گوید عمر تو به برخورداری از میوهء این درخت وفا نخواهد کرد و حاضرجوابی پیرمرد که
دگران کاشتند و ما خوردند ما بکاریم و دیگران بخورند
مقالهء«فردوسی»دربارهء میهن‌پرستی فردوسی و علاقهء او به تاریخ ایران قدیم و به شعر درآوردن داستانهای شاهان و پهلوانان قدیم ایران است و خدمت بزرگ فردوسی به ایراین و این که«همهء ایرانیان فردوسی را دوست دارند و بر او آفرین می‌گویند»با نقل این سه بیت پرمعنی از شاهنامه:
بسی رنج بردم در این سال سی عجم زنده کردم بدین پارسی نمیرم از این پس که من زنده‌ام که تخم سهن را پراگنده‌ام هر آن کس که دارد هُش و رای و دین پس از مرگ بر من کند آفرین
و آنگاه داستان«کودکی سهراب»به نثر ساده آمده است در سه بخش:«رفتن سهراب به شهر سمنگان»،«آگاه شدن سهراب از نام پدر خود»،و«پایان گفتگوی سهراب و تهمینه»براساس شاهنامه فردوسی و با نقل برخی از ابیان شاهنامه.
2-چند مطلب دیگری را که از کتاب قدیم حذف کرده‌اند عبارت است از نه بیت شعر یحیی دولت‌آبادی دربارهء«صبح»(شاید بسبب آن‌که وی از پیشقدمان آزادیخواهی و مروج فرهنگ جدید در ایران بوده است).«چرا خورشید بآرامی بالا می‌آید؟»از افسانه‌های سرخ‌پوستان آمریکا.«دوستان قهرمان»دربارهء کمک بچه‌ها برای نجات جان بچه‌ای دیگر که در گودالی افتاده بوده است.«شاهزاده خوشبخت»اقتباس از یکی از داستانهای اسکاروایلد.«داستان‌نویس کودکان(هانس‌کریستیان آندرسن)»،و قصهء«گندم سیاه»از آندرسن.
در دو صفحهء آخر کتاب چاپ 1348 نام و مشخصات 42 کتاب مخصوص کودکان نوشتهء نویسندگان ایرانی یا ترجمهء آثار نویسندگان خارجی نیز چاپ شده که در کتاب جمهوری اسلامی حذف گردیده است.
در جمهوری اسلامی چه مطالبی به کتاب دورهء شاه افزوده‌اند
اینک که بررسی اجمالی«فارسی برای کلاس سوم دبستان»دوران شاه را بپایان رسانیدیم،کتاب رژیم اسلامی را نیز از این نظر مورد مطالعه قرار می‌دهیم تا ببینیم وزارت آموزش و پرورش،پس از تجدید نظر،چه موضوعهایی را بر کتاب فارسی دورهء شاه افزوده است.
بموازات حذف تقریبا همهء مطالب مربوط به ایران،فرهنگ ایران،جشنهای ایرانیان،و قطعات مقتبس از شاهنامهء فردوسی که باختصار به آنها اشاره کردیم،رژیم اسلامی مطالبی متعدد دربارهء بزرگان اسلام،موضوعهای دینی،تازیان و قصه‌های آنان به کتاب«فارسی سوم دبستان»افزوده که عبارت است از:کار و کوشش،برتری به چیست؟ای ایران-ای وطن من،نوجوانی از فلسطین،مال حرام،نامهای از پدر، اصحاب فیل،رهبر فداکار اسلام،نیکی با پدر و مادر،میدان شهدا،یک تصمیم، خوش‌اخلاقی و گذشت،و تو را سپاس،کبوتر هشیار،درسی که یک چوپان داد،روباه و خروس،مرا می‌شناسی؟خواهر مهربان و برادر پشیمان.
در مقالهء«کار و کوشش»امام کاظم علیه السلام در حال بیل زدن زمینی است که یکی از یارانش سر می‌رسد و می‌گوید چرا این کار را به دیگران واگذار نمی‌کنی و جواب می‌شنود که افراد بهتر از من نیز به این‌گونه کارها همت گماشته‌اند،کنایه از رسول خدا…در مقالهء«برتری به چیست؟»گفتگوی چند تن از صحابه و پیامبر گرامی دربارهء سلمان فارسی ذکر شده است که اصحاب می‌گفتند چون سلمان عرب نیست باید پایین‌تر از ما بنشیند و جواب پیامبر که تقوا مایهء برتری است.در مقالهء«ای ایران،این وطن من»آمده است که«…رودها پرخروشت را یادآور غریو«الله اکبر»آزادگان تو می‌دانم.ای ایران،ای خانهء پرشکوه من!ای سرزمین پاکیها و دلیریها،ای سرزمین مسلمانان آزاده!ای کشور اسلام و ایمان!تو را سپاس می‌دارم و در راه آبادیت می‌کوشم…».در مقالهء«نوجوانی از فلسطین»از آوارگی فلسطینیان و زندگی آنان در زیر خیمه‌های بیابانی و آلام ایشان سخن گفته شده است و نوجوان فلسطینی ظاهرا نوجوان ایرانی را مخاطب قرار می‌دهد که«برادر،این رنجهاست که قلب مرا می‌فشارد و دل هر انسان آزاده را می‌گدازد و من برای یاری ملت قهرمان و مسلمانم و نجات خانه و وطنم همرزم و همسنگر می‌خواهم.و تو ای برادر!چگونه در این راه مرا یاری خواهی کرد؟»در مقالهء«مال حرام»پیامبر گرامی از افرادی سخن می‌گوید که نماز می‌خوانند،روزه می‌گیرند،شبها عبادت می‌کنندو باوجوداین در روز قیامت به جهنم می‌روند،و در جواب سلمان فارسی که پرسیده است چرا چنین مردمی به جهنم می‌روند؟پیامبرمی‌گوید«که چون این مردم مال حرام می‌خورند.مال مردم را بدون اجازه برمی‌داشتند…»در«نامهای از پدر»پدری به پسرش بنام«ایمان»و دخترش بنام «الهام»نامه می‌نویسد.به پسر به رکوع و سجود رفتنش را در روزان و شبانی که با هم بودند یادآوری می‌کند،و به الهام،هنگامی را که او چادر سفیدش را بر سر می‌کرده و با مادرش به نماز می‌ایستاده است،و آنگاه پدرمی‌افزاید که«نماز اساس ایمان ما و اصلی‌ترین ستون دین ماست»و در پایان از فرزندانش می‌خواهد که«در آخر هر نمازتان برای سعادت و پیروزی همهء مسلمانان و ستمدیدگان جهان دعا کنید.»در زیر عنوان «اصحاب فیل-توضیح یک داستان آموزنده از قرآن»آمده است که ابرهه که از طرف نجاشی پادشاه حبشه،حکمران یمن بود به مکه حسودی کرد…و دستور داد عبادتگاهی زیبا در یمن بسازند تا مردم بجای مکه به آنجا بروند.چون کسی به حرف او عمل نکرد،ابرهه تصمیم گرفت کعبه را ویران سازد تا مردم از روی ناچاری به عبادتگاه او بروند.پس ابرهه با سپاهی بزرگ و با فیلهای جنگی به مکه حمله کرد.چون مردم مکه قدرت مقاومت نداشتند«پرندگان بسیاری در هوا ظاهر شدند.آسمان مکه تاریک شد.هر پرنده یک سنگ کوچک،ولی سنگین و گرم،به منقار و دو سنگ در چنگال داشت پرندگان…به سپاهیان حمله کردند و آنها را سنگباران نمودند.سپاه ابرهه شکست خورد و همه هلاک شدند.»از آن سپاه فقط یک تن نجات یافت و به حبشه رفت تا داستان را برای نجاشی بگوید که یکی از همان پرندگان ظاهر شد«آمد و آمد تا بالای سر آن شخص قرار گرفت و سنگی را که در منقار داشت بر سر او انداخت»و او را هم کشت.و در پایان مقاله نتیجه گرفته می‌شود که«ابرهه می‌خواست با خداپرستی و توحید مبارزه کند.اما خدا می‌خواست خانهء کعبه برای همیشه باقی بماند و پیغمبر اسلام بیابد و بانگ توحید را به گوش جهانیان برساند.»و نیز این موضوع ذکر شده است که پیغمبر گرامی ما در سال حملهء ابرهه و فیلها به مکه به دنیا آمد.در مقالهء«رهبر فداکار اسلام»سخن از امام حسین علیه السلام است و یزید و شام و معاویه و مردم کوفه و کربلا و پایداری امام حسین با یاران کمش و این که«امام حسین با شهادت خود اسلام و قرآن را از خطر نجات داد تا قرآن و اسلام بماند و نوع بشر را راهنمایی و هدایت کند.»،در«نیکی با پدر و مادر»سخن از جوانی است که نزد حضرت محمد آمده است و خدمات خود را به مادرش ذکر می‌کند و جواب می‌شنود آفرین بر تو،ولی بدان که«تو هرگز نمی‌توانی زحمتهای مادرت را بطور کامل جبران کنی.»در«میدان شهدا»از روز 17 شهریور سال 1357 سخن بمیان آمده است که«می‌گویند در این روز نزدیک به چهار هزار نفر در اطراف این میدان[میدان ژاله]و دیگر نقطه‌های شهر تهران کشته و شهید شدند…آنان از مرگ و شهادت بیم نداشتند و هرکسی که شهید می‌شد،خود به بهشت آخرت می‌شتافت و به بازماندگان خویش هم رحمت پروردگار را نوید می‌داد…»چرا آنان به میدان شهدا آمده بودند؟آمده بگویند«ما از ظلم و ستم حکومت پهلوی خسته شده‌ایم..ما مسلمانیم و حکومت اسلامی می‌خواهیم،ما پیرو قرآنیم و قوانین قرآن را می‌خواهیم،ما می‌خواهیم رهبر و رئیس کشور را خودمان انتخاب کنیم.. این آزادی و پیروزی ارمغان شهیدان است…و بر این نعمت بزرگ خدا را شکر می‌گوییم و در راه آبادی ایران و آزادی همهء مسلمانان و انسانهای مظلوم جهان می‌کوشیم.»مقالهء«یک تصمیم»مربوط است به«هارون،خلیفهء ستمگر عباسی»و سفر حج به هارون الرشید کرایه داده بود و برای این کار پیمان نیز بسته بود،ولی امام هفتم او را از این کار بازداشت با این استدلال که«صفوان!تو شترها را کرایه داده‌ای که در آخر کار اجرت آنها را بگیری،آیا این‌طور نیست؟-بلی همین‌طورست.-آیا تو راضی هستی که هارون تا بازگشت از سفر حج زنده بماند تا بتواند اجرت ترا بپردازد؟- بلی!-خوب!هر کس به هر منظوری دوست داشته باشد که ستمگران زنده بمانند از آنها محسوب می‌شود و هرکس از ستمگران باشد به خشم خدا گرفتار می‌گردد و در آخرت عذاب خواهد شد.»پس از این مذاکره،صفوان پیمانش را با هارون الرشید بهم زد و شترانش را فروخت.در مقالهء«خوش‌اخلاقی»موضوع درس حضرت امام حسن علیه السلام و مردی از شام است که آن مرد به مدینه آمد و امام حسن را دشنام داد و امام با اخلاق خوش پاسخ او را داد و مرد شامی از کردهء خود پشیمان شد.در مقالهء«ترا سپاس» در قدردانی از معلم نوشته شده است که«ترا سپاس می‌گوییم که با نشانه‌های قدرت خدا آشنایمان کردی و راه اطاعت و بندگی او را به ما نشان دادی…ما را با زندگی انسانهای بزرگ و الهی آشنا کردی…از سخنانت درس ایمان و تقوا آموختیم و از رفتار نیکویت درس فداکاری و ایثار گرفتیم.اگر سخنان پرارج تو نبود چگونه با کلام حق آشنا می‌شدیم؟»
چند مقالهء دیگری که در چاش جدید کتاب فارسی سوم دبستان افزوده شده است: کبوتر هشیار،درسی که یک چوپان داد،روباه و خروس،مرا می‌شناسی(دربارهء مرغابی)،خواهر مهربان و برادر پشیمان،از نظر«اسلامی»مطلبی خاص ندارد،جز این که در«درسی که یک چوپان داد»به این نکته اشاره شده است که«خدا خیلی دانا و خیلی مهربان است.پستان،سوراخ بزرگ ندارد تا شیر زیاد از آن بیرون بیاید و در گلوی برّ گیر کند…بعلاوه سر پستان طوری آفریده شده که بچه براحتی بتواند آن را در دهان بگیرد و شیر بخورد.»در«مرا می‌شناسی»مرغابی می‌گوید«دقت در آفرینش من قدرت و آگاهی خدا را به تو نشان می‌دهد،چون من نشانهء زیبایی از نشانه‌های او هستم.»و در«خواهر مهربان و برادر پشیمان»در زیان حسادت آمده است که «حضرت علی امیر المؤمنین،علیه السلام فرمود:حسود،همیشه غمناک و اندوهگین خواهد بود.»
کتاب تعلیمات دینی سوم دبستان دورهء شاه
ذکر این مطلب نیز در اینجا لازم است که اگر می‌بینیم در کتاب فارسی سوم دبستان دورهء شاه،مقاله‌هایی دربارهء مطالبی دینی و مذهبی چاپ نشده است،سبب آن است که در آن زمان نیز در هریک از سالهای دوم تا پنجم دبستان،دانش‌آموزان درسی داشتند(چنان که حالا هم دارند)به اسم«تعلیمات دینی»،و موضوعهای دینی که در کتابی به همین نام چاپ می‌شد.این است مطالبی که در کتاب تعلیمات دینی سال سوم دبستان(چاپ 1350)مورد بحث قرار گرفته است:
ای خدای دانا و توانا،ایمان به خدا،زندگی حضرت محمد(ص)،وقتی که حضرت محمد(ص)به پیغمبری رسید،همهء مردم باهم برابرند،بهترین سرمشق زندگی (دربارهء حضرت محمد)،به حیوانات آزار نرسانیم،حضرت علی علیه السلام(امام اول)، کار و امید(دربارهء حضرت علی که کیسهء سنگین پر از هستهء خرما را به باغهای اطراف مدینه می‌برد)،از تو حرکت از خدا برکت(تذکر حضرت علی به کسانی که کار نمی‌کردند و می‌گفتند با توکل به خدا زندگی می‌کنیم)،امام حسن علیه السلام(امام دوم)،امام حسین علیه السلام(امام سوم)،پاکیزگی و نظافت،از اسراف دوری کنیم (دربارهء ناراحتی امام جعفر صادق(ع)از کسانی که غذای نیم‌خورده را به کوچه ریخته بودند)،وقتی پیشرفت می‌کنیم که مرتب و منظم باشیم،نماز(با ذکر این مطلب که بهترین راه شکرگزاری از خدا،نماز خواندن است…)،روزه(و شروع مطلب با عبارت «روزه گرفتن از دستورهای مهم اسلام است»)،نباید همه چیز را تنها برای خودمان بخواهیم(و نقل قول از امام علی نقی دربارهء حسودان)،سعی کنیم دوستان بیشتری بدست بیاوریم(و ذکر این عبارت از حضرت علی که ناتوان‌ترین مردم کسی است که نتواند برای خود دوستی بدست بیاورد..)،پیغمبر به مردم آداب معاشرت یاد می‌داد، کتابی که پیغمبر ما آورده است(دربارهء قرآن و 114 سورهء آن)،و سپس هشت درس در زیر عنوان«قرآن بخوانیم»(که در هریک از آنها یکی از آیات قرآن مجید بدین شرح مور بحث قرار گرفته است:
و قد خاب من حمل ظلما:
کسی که به دیگران ستمی کند
زیانکارست.
و الله بما تعملون خبیر:
خدا به تمام کارهایی که انجام می‌دهید آگاه است.
و الله رؤف بالعباد:
خدا با بندگانش بسیار مهربان است.
لیس للانسان الاّ ما سعی:
انسان بدون کوشش به هیچ چیز نمی‌رسد.
تعاونوا علی البّر و التقوی:
در نیکی و پرهیزکاری یکدیگر را یاری کنید.
هل جزاء الاحسان الاّ الاحسان:
آیا پاداش نیکی چیزی جز نیکی است.
انّ رحمت الله قریب من المحسنین:
رحمت و لطف خداوند به نیکوکاران،نزدیک است)،خدا یگانه و بی‌نیازست(با نقل سورهء توحید)،سپاس خدا را که پروردگار جهانیان است(با نقل سورهء فاتحه)،همه باید درس بخوانیم و دانش بیاموزیم(با ذکر حدیث نبوی«طلب العلم فریضة علی کل مسلم و مسلمة،و نقل قول حضرت علی(ع)دربارهء ارزش دانش و خردمندی)،و سرانجام در آخرین صفحهء این کتاب در زیر عنوان«چند دستور زندگی از پیشوایان دینی»مطالبی از حضرت سجاد امام چهارم،حضرت باقر امام پنجم،حضرت موسی بن جعفر امام هفتم،حضرت رضا امام هشتم،امام حسن عسکری امام یازدهم نقل شده است.
نکتهء بسیار قابل توجه دربارهء مؤلفان کتابهای«تعلیمات دینی»دبستان در دورهء شاه آن است که صلاحیت آنان یقینا امروز از هر حیث مورد تأیید اولیای جمهوری اسلامی است زیرا این کتابها را،محد جواد باهنر(وزیر آموزش و پرورش و نخست‌وزیر اسبق جمهوری اسلامی)،علی گل‌زادهءغفوری و سید رضا برقعی از رجال حکومت اسلامی نوشته‌اند.کتابهای تعلیمات دینی تألیف ایشان در دورهء پیش در سلسلهء کتابهای درسیی بچاپ رسیده است که در آغاز هریک از آنها چهار عکس از خاندان سلطنتی گراور شده است و یک صفحه نیز به ذکر فعالیتهای سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی اختصاص یافته بوده است.
تصویرها و عکسها در کتاب جمهوری اسلامی
به مطالبی که گفته شد باید بیفزاییم که تقریبا تمام تصاویر رنگی کتاب دورهء شاه در کتاب جدید تغییر د اده شده است.در کتاب جمهوری اسلامی دختران و زنان همه روسری بر سر دارند و با لباسها و رنگهای تقریبا متحد الشکل معروف به«اسلامی» بچشم می‌خورند،حتی دختر خردسالی بنام زهره در حضور برادر خردسال حسودش نیز با روسری و پوشش اسلامی است،لباس خواهر و برادر در مایهء آبی تیره است نه آبی زنده و شاد.مردان و جوانان یا با کلاه نمدی و لباس روستاییان در صفحات کتاب حضور دارند یا با شلوار و پیراهن و یا با کت و شلوار برنگهای تیره که نوعی متحد الشکل بودن در آنها وجود دارد و لباسهای«مائویی»را بیاد می‌آورد.هیچ مردی هم کراوات بر گردن ندارد. و اما تصاویر مربوط به مطالب اسلامی که در دورهء جمهوری اسلامی بر کتابها افزوده شده است کاملا تازی تازی است.مردان لباسهایی بر تن دارند نظیر لباسهای مردم عادی یا رجال عربستان سعودی و امارات متحده و قطر و کویت و امثال آن.فی المثل دو صفحهء کتاب را در مقالهء«یک تصمیم»ده شتر و دو مرد عرب با عبا و چپیه عگال (عقال)اشغال کرده‌اند،در مقالهء«اصحاب فیل»دو صفحه به فیلان و پرندگان و سربازان تازی شمشیر بر دست و چپیه عگال بسته اختصاص یافته است که برخی از آنان سپر را نیز از روی سر خود دور نگاهداشته‌اند ظاهرا برای آن‌که«سنگهای کوچک،ولی سنگین و گرم»را پرندگان بر سر آنان بزنند تا آنان جابجا جان به جان‌آفرین تسلیم کنند.
این بود که مختصری دربارهء کتابهای فارسی سال سوم دبستان دورهء پیش و دورهء حکومت اسلامی.اینک برای آن‌که خوانندگان نپندارند استثناء این کتاب فارسی دبستان این چنین مورد«تجدید نظر»قرار گرفته است،به دو کتاب فارسی سال چهارم و پنجم دبستان دورهء جمهوری اسلامی نیز نظری می‌افکنیم تا ببینیم چه مطالبی در دورهء حکومت اسلامی بر آنها افزوده شده است.موضوعهای جدید این دو کتاب را ذیلا از نظر شما می‌گذرانیم درحالی‌که از آنچه از کتابهای سال چهارم و پنجم دورهء پیشین حذف گردیده است خبری نداریم،ولی با اطمینان می‌توان گفت مطالب سانسور شده در این دو کتاب نیز از نوع همان موضوعهایی است که از کتاب فارسی سوم دبستان حذف گردیده است.
نگاهی به کتاب فارسی چهارم دبستان در جمهوری اسلامی(چاپ 1360)
عنوان مطالب جدید:«صبر و پایداری»دربارهء رسول اکرم و ابو طالب و بزرگان قریش.«حضرت موسی»دربارهء فرعون و فرعونیان و موسی.«در لهیب آفتاب»دربارهء اما صادق.«جهاد سازندگی»با اشاره به«رهبر انقلاب امام خمینی.»[3]«در جستجوی گل»که در تمرین آن آمده است«در این انقلاب…قهرمان ایران،شاه را بیرون کرد.»،«پیمان حمایت از ستمدیدگان»با ذکر زبیر،عموی پیغمبر،و پیامبر گرامی.«غذای مسلمانها را انبار نکنید»دربارهء توصیهء امام جعفر صادق.«کار و کوشش»با ذکر گفتگوی مردی زاهد و تارک دنیا با امام محمد باقر.«روز جمهوری اسلامی»دربارهء انقلاب اسلامی و با ذکر عبارت«به همین مناسبت رهبر انقلاب اسلامی ما امام خمینی این روز را عید نامیدند»،«هلال احمر»بجای شیر و خورشید سرخ ایران.«تشنه‌ای که مشک پرآبش بر دوش بود»دربارهء ابو ذ ر و رسول اکرم. «درسی از نهج البلاغه»با نقل سخنان حضرت امیر المؤمنین علیه السلام.«گرانفروشی ممنوع»و ذکر دستور امام صادق در منع ایجاد بازار سیاه.«اسراف نکنیم»دربارهء ناراحتی حضرت رضا علیه السلام از اسراف.«میهن‌دوستی»باعبارت«ملت..با فریادهای الله اکبر کاخ استبداد و خیانت را واژگون کرد و با یاری و رهبری پیشوای بزرگ خود امام خمینی تاریخی شکوهمند بنیان نهاد.»این مطالب 84 صفحه از 198 صفحهء این کتاب را اشغال کرده است.
نگاهی به کتاب فارسی پنجم دبستان در جمهوری اسلامی(چاپ 1359)
عنوان مطالب جدید:«ابو ذر»دربارهء ابو ذر،علی بن ابی طالب،مسجد الحرام، پیامبر،مکّیان،عباس عموی پیامبر.«پاسدار قهرمان دین»دربارهء رسول اکرم،مشرکین قریش،سعد بن ربیع.«ای ایران،ای سرزمین دلیران»با ذکر عبارت«فریاد دلیرانت را که با غریو الله اکبر کاخ استبداد را واژگون کردند دوست می‌دارم…ای سرزمین پایمردی و مردانگی،ای سرزمین اسلام و ایمان..»و با تمرین نگارش انشایی با این گونه جمله‌ها:«ای پاسدار انقلاب اسلامی ایران…»،«درسی از نهج البلاغه» دربارهء امیر مؤمنان«امام علی،حضرت علی)و مالک اشتر.«نمایشنامهء ایمان»(پردهء سوم از نمایشنامهء حجر)با ذکر اسامی حجر،امام علی،امام حسن،زیاد،اشعث. «قرآن کلام خداست»با ذکر مکه،محمد امین،مسجد الحرام.«شکوه ایثار»دربارهء سپاه مسلمانان،مجاهدان شهید و…«پیامبر توحید»دربارهء حضرت ابراهیم،بت، نمرود،و رئیس دادگاهی که حضرت ابراهیم را محاکمه می‌کرد.«نامه‌نویسی»که نمایندهء کلاس پنجم دبستان ایمان شهر اصفهان در نامهء خود به جهاد سازندگی استان می‌نویسد«ما دانش‌آموزان کلاس پنجم این دبستان مشتاقیم تا به دستور امام خمینی در برنامه‌های جهاد سازندگی شرکت کنیم.»،«فریاد شهیدان»که در آن پس از ذکر عبارات:الله اکبر،لا اله الا الله،یا حسین،استقلال،آزادی،جمهوری اسلامی نوشته شده است«به همین مناسبت رهبر بزرگ انقلاب امام خمینی روز دوازدهم فروردین را روز جمهوری اسلامی نامیدند…به این جهت ملت آزادهء ایران از این پس نوروز را همراه با دوازدهم فروردین که«روز جمهوری اسلامی»است عید می‌گیرد و به شهیدان راه خدا درود می‌فرستد و با آنان پیمان می‌بندد که راهشان را تا پیروزی نهایی حق بر باطل ادامه دهد و جهان را برای ظهور حضرت مهدی دوازدهمین پیشوا آماده سازد.»[4]،«ای شهید»دربارهء مقام و منزلت شهیدان.«دفاع از مظلوم»دربارهء پیامبر گرامی،ابو جهل، شترها،مسجد الحرام،قریش.«صبر و پایداری»دربارهء آغاز اسلام،بت‌پرستان مکه، عمار،یاسر،سمیّه،شکنجهء مشرکان،بلال.«طوفان نوح»به روایت تاریخ بلعمی. «مجاهد شهید»دربارهء جهاد،مجاهان شهید،یاران پیامبر گرامی.«بازگشت»با ذکر مطالبی دربارهء حرّ،یزید،کاروان امام،امام حسین،کربلا،شهادت،خیمهء امام حسین،طاغوت.این دست‌نوشته‌ها نیز قریب یک‌صد صفحه از 220 صفحه کتاب فارسی سال پنجم دبستان دورهء جمهوری اسلامی را گرفته است.
کتابهای درسی و آموزش سیاسی دانش‌آموزان
با توجه به آنچه گفته شد معلوم می‌گردد که وظیفهء اساسی کتابهای درسی در حکومت جمهوری اسلامی«آموزش سیاسی»نوجوانان و جوانان ایران است و در این «آموزش»چند موضوع زیرین از نظر اولیای حکومت اسلامی حائز کمال اهمیت است:
موضوع اول آن است که ایرانیان در خارج از چهارچوب«امت اسلامی»نه موجودیتی دارند و نه ارزشی.زیرا تاریخ ایران و همه چیز ایرانیان فقط با اسلام شروع می‌شود و با«قادسیه»در عهد خلافت عمر،خلیفه دوم.چه ما نه پیش از گرویدن به اسلام کسی بوده‌ایم و نه بعنوان«ملت ایران»می‌توانیم برای خود اعتبار و ارزشی دست وپا کنیم.پس باید«ایران»را به دست فراموشی سپرد و به ذیل«امت اسلامی»پناه برد.مطالبی که در این مقاله دربارهء کتابهای درسی دورهء مورد بحث ذکر کرده‌ایم همه مؤید این طرز تفکر حکومت اسلامی است،مع هذا از آنجا که اجتهاد در برابر نص را جایز نمی‌دانند،ما نیز آنچه را که وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی در مقدمهء کتاب «انگلیسی سال اول دورهء راهنمایی تحصیلی(چاپ 1361)»در سبب آموزش زبان انگلیسی ذکر کرده است برای اثبات مدعای خود می‌آوریم.این است آن مقدمه:
«بسم الله الرحمن الرحیم In the name of Allah,the Beneficent,the Merciful چرا انگلیسی یاد می‌گیریم؟
انگلیسی یاد می‌گیریم:
-تا آماده شویم که از کتابهای علمی خارجی استفاده کنیم و صنعت و کشاورزی کشورمان را رونق بخشیم و خود را از وابستگی به ابرقدرتها نجات دهیم.
-تا انقلاب اسلامی کشورمان را که طرفدار ملتهای اسیر و محروم است به آنان بشناسانیم.
-تا فرهنگ اسلامیمان را که کتاب خدا،سنّت پیامبر و روش امامان علیهم السلام است بصورت کتابهای زیبایی برای تودهء مستضعف جهان ترجمه کنیم..
-تا به جهانیان اعلام کنیم که انسانها را بعلت داشتن تقوی و مبارزه کردن با ظلم و بیدادگری گرامی می‌داریم نه بخاطر زر و زورشان.
-تا..تا..تا..و بالاخره،[چنین است در اصل].
-تا به زحمتکشان و پای در زنجیران دنیا بفهمانیم که همیشه«خون بر شمشیر پیروزست»و ملتی که راه شهادت را برگزید رستگار خواهد شد.ان شاء الله.»
با اطمینان کامل می‌توان گفت که بطور کلی غرض از آموزش در جمهوری اسلامی چیزی جز همین مطالب نیست.اگر از عبارت اول مقدمه که شعار رنگینی است بگذریم،می‌بینیم آنچه براستی در سیاست آموزشی حکومت اسلامی مطرح نیست «ایران»است،زیرا خود ایشان بصراحت نوشته‌اند که نوجوانان ایرانی حتی اگر انگلیسی می‌خواند دلیلی جز این ندارد که فرهنگ اسلامیش(قرآن،سنّت پیامبر و روش امامان) را برای تودهء مستضعف جهان در کتابهای زیبا عرضه کند و انقلاب اسلامی را به جهانیان بشناساند و مطالبی از این مقوله.
بعلاوه در کتاب«تعلیمات اجتماعی سال اول دورهء راهنمایی تحصیلی(چاپ 1361)نیز بتفصیل سیاست آموزشی جمهوری اسلامی مورد بحث قرار گرفته است که «ویژگیهای رسمی کشور ما نباید در ما این تصور را بوجود آورد که ما از امت اسلام جدا هستیم…در ویژگیهای رسمی کشور ما،همه جا توجه به اسلام دیده می‌شود،تاریخ ما،خط ما،و علامت مخصوص جمهوری اسلامی ما،همه اسلامی است و این خود گام بزرگی است که ما را به سایر مسلمانان جهان نزدیک می‌سازد.ما در انتظار و آروزی جامعهء جهانی اسلام و حکومت واحد جهان اسلام هستیم و انقلاب اسلامی را تنها راه نجات مستضعفین زمین می‌دانیم.ما کوشش می‌کنیم تا زمینه را برای انقلاب اسلامی جهانی امام زمان،حضرت مهدی علیه السلام آماده سازیم»4
بعلاوه از بررسی اجمالی کتابهای درسی دوران جمهوری اسلامی چنین برمی‌آید که یکی دیگر از هدفهای مهم و اساسی در تألیف کتب درسی،توجه دادن نوجوانان و جوانان است به مقام و منزلت کاملا استثنائی رهبر مملکت و ستایش فوق العادهء وی.
کودکان ایران،در چند سال اخیر،پیش از رفتن به دبستان،حد اقل از طریق رادیو و تلویزیون و مطالبی که از این و آن می‌شنوند درمی‌یابند که رهبر و بزرگ مملکت ایشان «امام»است،چه از وی همیشه با الفاظ«امام»و«امام خمینی»یاد می‌کنند.و سپس چون همین کودکان به مدرسه می‌روند،در کتابهای فارسی دبستان نیز می‌بینند که رهبر و رئیس مملکت را همه جا«امام خمینی»می‌خوانند همانطوری که از دوازده تن جانشینان پیامبر اسلام نیز در همین کتابها با الفاظ امام حسن،امام حسین و…سخن بمیان می‌آید.
دانش‌آموزان بموازات مطالعهء کتابهای فارسی دبستان،در کتابهای درسی«فرهنگ اسلامی و تعلیمات دینی»(بجای کتابهای تعلیمات دینی دورهء شاه)،در درسهای مختلف،با مقام و منزلت الهی«امام»نیز آشنا می‌گردند.چنان‌که در کتاب فرهنگ اسلامی و تعلیمات دینی سوم دبستان(چاپ 1360)در زیر عنوان«امام،رهبر امت» می‌خوانند که«امام رهبر دین و جانشین پیغمبرست و بعد از پیغمبر کارهای او را انجام می‌دهد.امام ولیّ و پیشوای مردم است و ادارهء جامعهء اسلامی بر عهدهء اوست.امام قانونها و دستورهای دین را می‌داند و به مردم می‌رساند.امام نیز مانند پیغمبر یک رهبر کامل است….در علم و دانش و قدرت رهبری از همهء مردم بالاترست و هیچ کس به مرتبهء او نمی‌رسد.خدای دانا بوسیلهء پیغمبر،همهء این علوم را به امام داده است و پیغمبر به امر خدا،رهبری و سرپرستی امت اسلامی را به او سپرده است.»و سال بعد این دانش‌آموزان در کتاب فرهنگ اسلامی و تعلیمات دینی چهارم دبستان(چاپ 1359) می‌خوانند که«امام انسان امین و درستکاری است که خدا،او را برای«امامت و رهبری و ولایت مردم»برمی‌گزیند و پیامبر به فرمان خدا او را معرفی می‌کند…چون امام- مانند پیامبر-گناه و اشتباه ندارد،مردم به او اعتماد می‌کنند و می‌توانند از گفتار و رفتارش پیروی کنند.امامان(دوازده امام)همه معصومند یعنی:گناه نمی‌کنند.کاملا درستکار و امین هستند.قانونها و دستورهای دین را درست و کامل به مردم می‌رسانند (یعنی:اشتباه و فراموشی ندارند).»
چنان‌که می‌دانیم تمام صفاتی که در این دو کتاب برای«امام»ذکر شده، منحصرست به«دوازده امام»برطبق اعتقاد شیعیان دوازده امامی.ولی وقتی از بین همهء این صفات در یک کتاب درسی تصریح گردیده است که«معصوم بودن»مخصوص «دوازده امام»است،آیا معنیش جز این است که دیگر امامان(بجز دوازده امام)دارای بقیهء صفات مذکور برای«امام»می‌باشند؟
دانش‌آموزان پس از مطالعهء دو کتاب فرهنگ اسلامی و تعلیمات دینی در سالهای سوم و چهارم دبستان،در کتاب فرهنگ اسلامی و تعلیمات دینی پنجم دبستان(چاپ 1359)و در زیر عنوان«ولایت و رهبری در اسلام»می‌خوانند که«ولایت و رهبری از اصول همیشگی اسلام است.ولایت و پیشوایی امت اسلامی مقامی الهی است و خدا انسانهای شایسته‌ای را برای این مقام به مردم معرفی می‌کند.در زمان پیامبر،ولیّ و راهبر امت اسلام شخص پیامبر بود…ولایت و رهبری مخصوص زمان پیامبر نیست بلکه لازم است که مردم در تمام زمانها رهبری الهی داشته باشند و به همین جهت پیامبر اکرم حضرت علی علیه السلام را به مسلمانان معرفی کرد که بعد از خودش ولیّ و رهبر مردم باشد…حضرت علی نیز امت اسلام را بدون رهبر الهی رها نکرد بلکه به امر خداو و دستور پیامبر امام حسن را برای رهبری برگزید…در زمان غیبت امام دوازدهم،به راهنمایی و فرمان او و امامان پیش از او ولایت و رهبری امت اسلام بر عهدهء«فقیه عادل و آگاه»[5]نهاده شده است…»و سرانجام«پذیرش چنین رهبری موجب پیروزی و رهایی مسلمانان از ظلم و ستم بیگانگان و ستمگران غارتگر می‌گردد همان‌گونه که در زمان ما پذیرش مقام رهبری،مردم ستمدیدهء ایران را از ظلم و ستم طاغوت نجات بخشید و در سایهء همین رهبری مسلمانان جهان از بند ستم رها خواهند شد.رهبر و ولیّ امت در همهء امور سیاسی و اجتماعی با بینش و قاطعیت تمام به رهبری می‌پردازد و فرماندهی کل نیروهای جامعه را بر عهده می‌گیرد…»و پس از دبستان در دورهء راهنمایی تحصیلی و دبیرستان که دانش‌آموزان به مراحل بالاتری رسیده‌اند و با خواندن کتابهای دورهء دبستان با چارچوب عقیدتی جمهوری اسلامی آشنا گردیده‌اند،ستایش از رهبر مملکت بعنوان یک اصل مسلم درمی‌آید.مروری بر درس«لحظه‌هایی که به تاریخ ارزش می‌دهد»در کتاب فارسی سال اول دورهء راهنمایی تحصیلی(چاپ 1361)این حقیقت را بهتر آشکار می‌سازد.
در این درس ضمن ذکر برخی از شعارهای انقلاب اسلامی برای دانش‌آموزان دوازده سیزده سالهء ایران نظیر:
تشیع زنده کرد ،فتح پاینده کرد
،
الله اکبر ،خمینی رهبر.
شب تاریک ملت روز گردد ،خمینی عاقبت پیروز گردد.
فرمودهء روح خدا چنین است ، سکوت و سازش کار خائنین است.
ارتش ایران حسینی شده ،رهبر ایران خمینی شده.
استقلال،آزادی جمهوری اسلامی.
در طلوع آزادی ،جای شهدا خالی.
ارتش برادر ماست ،خمینی رهبر ماست
،نوشته شده است«در اینجا پانزده بیت از یک قصیدهء رسا و عالی(سرودهء«محمد گلین»)را برای نمونه می‌آوریم وآن را زینت این د رس قرار
می‌دهیم.»اینک ما نیز آن ابیات را که در مدح«امام خمینی»سروده شده است و در آن شاعر وی را:مرد گرانمایه،بت‌شکن،قائد بیباک،رهبر و استاد همگان،آیت حق،فخر بشر،آدم کامل،مرآت حقیقت،گهرپاک خداداد،دشمن بیدادگران،وارث بر حق علی،دست خدا،رهبر ملت،مردی که ملت ایران را از غم آزاد ساخت،مردی که از سوی خدای است،مردی که نپیموده ره فتنه و بیداد خوانده است و وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی نیز آن ابیات را در متن کتاب فارسی دانش‌آموزان نوجوان ایران قرار داده است،برای آگاهی خوانندگان،عینا در این مقاله نقل می‌کنیم:
«قائد بیباک
بس سال و مه و روز و شب آمد که در این مُلک هنگامه بدین‌گونه ندیدیم و نیفتاد افسانه شد آوازهء دل بردن شیرین و زیاد بشد قصّهء جانبازی فرهاد دیگر سخن از خلق و ز آزادی خلق است کز خصم به خشم آمد و با خصم درافتاد و آن مرد که برداشت به شورش سرو ننشست تا ملّت ایران شود از بند غم آزاد آن مرد گرانمایه خمینی است خمینی کش رای رزین است به حُکم خِرَد و داد ای بُت‌شکن ای قائد بیباک خمینی ای بر همکان رهبر و بر ما همه استاد ای آیت حق،فخر بشر،آدم کامل مرآت حقیقت،گهر پاک خداداد ای دست تو برهم زن کانون رذالت خوی تو و رای تو جهانگیر بماناد ای دشمن بیدادگران در همه احوال ای وارث بر حقّ علی دست مریزاد ای خوی تو بیدارگری،راهگشایی هر راه که بستند به ما رای تو بگشاد ای سوخته در آتش بیدردی این خلق خلقی که هنوزست پی کوروش و کی‌زاد ای بُت‌شکن،ای دست خدا،رهبر ملّت وی آن‌که نپیموده ره فتنه و بیداد ای داده در این راه جوانی که شنیدیم گفتی که خدا بُرد،که با امر خدا زاد این مُلک چه‌ها دید و چه کردند به این خلق آن فتنه که چشم بشر این فتنه مبیناد ایران به تو زنده‌ست و تو از سوی خدایی تا مُلک شود باز به تدبیر تو آباد»
در اینجا به این نکته نیز باید اشاره کنیم که در آغاز کتابهای درسی دورهء جمهوری اسلامی تصویر«امام خمینی»بچاپ نرسیده است ولی در اکثر این کتابها و از جمله در کتاب فارسی چهارم و پنجم دبستان ضمن بحث از انقلاب اسلامی بترتیب در صفحات 131-130 کتاب چهارم(چاپ 1360)و صفحات 123-122 کتاب پنجم (چاپ 1359)تقریبا دو صفحهء کامل به صحنه‌هایی از تظاهرات دورهء انقلاب اختصاص داده شده که در هریک از آنها چهار پنج تصویر از«امام خمینی»نمایان است.
حملهء شدید به مشروطیت و مشروطه‌خواهی و مشروطه‌خواهان نیز از اصول اساسی کتابهای درسی در جمهوری اسلامی است.از جمله در کتاب تاریخ(قسمت اول)سال سوم دورهء راهنمایی تحصیلی(چاپ 1362)،دربارهء مشروطه مطالبی از این‌گونه نوشته شده است«استعمارگران با تربیت رجال درباری و وابستگان به دربار و تشویق و ترغیب مردم به آزادی،برابری،برادری،قانون،پیشرفت و ترقی از نوع غربی توانستند زمزمه‌هایی را در محافل و مجالس آن روزگار بوجود آورند.»یا«قانون اساسی مشروطه و قوانین دیگر را مترجمینی ترجمه کردند که از اعضای لژهای فراسونی بوده‌اند از جملهء این افراد سید نصر الله تقوی،ذکاء الملک فروغی هستند»یا«برخلاف شریعت‌طلبان، اغلب کسانی که پس از پیروزی مردم در انقلاب مشروطه به قدرت رسیدند فرنگ رفته‌هایی بودند که تحت تعلیمات اروپا به فراماسونری راه یافته و یا رجال ساده‌لوحی بودند که با حمایت در مقابل این سوغات فرنگ تسلیم شده بودند»یا«تقی‌زاده، خودفروش فراماسون،غربزده‌ای که پس از بمباران مجلس به سفارت انگلیس پناهنده شد و زیر پرچم ننگین آن کشور به اروپا رفت.پس از استقرار نظام مشروطه با سلام و صلوات به نمایندگی مجلس انقلاب دعوت شد و با 51 رای به نمایندگی انتخاب شد و پس از آن در دستگاه مشروطه مرتبا مدارج ترقی!را طی کرد.»
بزعم نویسندگان کتابهای درسی دورهء جمهوری اسلامی،از آغاز دورهء قاجاریه تا پایان دورهء شاه فقط چند تن از روحانیون بوده‌اند که صددرصد در راه حفظ منافع ایران گام برداشته‌اند و لا غیر.چه در همان کتاب تاریخ می‌خوانیم«گروه سوم،رهبران آزادیخواه و انقلابی جامعه بودند که اکثر قریب باتفاق این آزادیخواهان و مخالفین دستگاه سیاسی قاجار را روحانیون تشکیل می‌دادند.سید جمال الدین اسدآبادی یکی از همین آزادیخواهان و پیشوایان مذهبی بود»و سپس در صفحات دیگر از«آیت الله میرزای شیرازی»،«آیت الله شهید شیخ فضل الله نوری»،«آیت الله شهید سید حسن مدرس»، «آیت الله کاشانی»،و«امام خمینی»نام برده شده است.از رجال سیاسی قاجاریه تنها نام دو تن را درخور یادآوری دانسته‌اند آن هم با این عبارت«گروه دوم رجال سیاسی قاجاریه هستند که مهمترین آنان«صدر اعظم»ها بودند.در این مدت تنها دو نفر را می‌توان یافت که تا حدودی نسبت به این مملکت خدماتی انجام داده‌اند.»این دو تن عبارتند از میرزا ابو القاسم خان قائم مقام فراهانی و میرزا تقی خان امیر کبیر.
همچنین یا به هیچ‌یک از کارهای مثبت دوران پنجاه سال سلطنت پهلوی اشاره‌ای نگردیده و یا آنها مورد تخطئه قرار گرفته است.از جمله با آن‌که مقالهء«راه‌آهن»کتاب فارسی سال چهارم دبستان(چاپ 1348)در کتاب جمهوری اسلامی نیز چاپ شده است،ده سطر آخر این مقاله دربارهء ساختن راه‌آهن سرتاسری ایران در دورهء رضا شاه پهلوی را حذف کرده‌اند.
بعلاوه آنچه در یکی از صفحات کتاب«تاریخ(قسمت اول)سال سوم دورهء راهنمایی تحصیلی»(چاپ 1362)چاپ شده است شیوهء داوری دربارهء کارهای دورهء پهلوی را بروشنی آشکار می‌سازد:
«اصلاحات رضا شاه:رضا خان پس از رسیدن به سلطنت دست به یک سلسله اقداماتی زد که خود آنها را اصلاحات می‌نامید.اما در اصل هدف او چیز دیگری بود.او می‌خواست ایران را کاملا از هر لحاظ وابسته به غرب نماید.تشکیل وزارتخانه‌های جدید با شکل و کارآیی غربی و ایجاد گردشگاهها و سینما با محتوای غیر اسلامی نشانه‌هایی بود که همان روزهای اول مردم را متوجه کشاندن ایران بسوی مظاهر ظاهرفریب غرب ساخت.ازدیاد مدارس و افتتاح دانشگاه از جمله اصلاحات دوران او می‌باشد.اما نباید فراموش کرد که در همین مدارس و نیز دانشگاه سعی می‌شد که فرهنگ غربی جای فرهنگ اصیل اسلامی و ملی را بگیرد بطوری که گرفتاری و بلای غربزدگی بطور جدی و خطرناک از همان زمانها شروع شد…
خط آهن سراسری با سرمایهء ملت ایران بصورت اخذ مالیات مستقیم و غیر مستقیم کشیده شده و با سروصدا و تبلیغات فراوان افتتاح شد درحالی‌که بیشتر برای استفادهء بیگانگان احداث شده بود که این خود یکی از عوامل بزرگ پیروزی متفقین بر دولت آلمان در جنگ بین الملل دوم گردید.
راههای شوسهء سراسری ساخته شد تا اتومبیلهای ساخت کمپانیهای غربی در آن به حمل‌ونقل کالاهای وارداتی و مسافران بپردازند…
ادارهء آمار با شکل تازهء خود شروع بکار نمود تا هویت ساکنان این سرزمین را معین کند.چاپخانه‌ها متناوبا تاسیس و شروع بکار کردند تا آنچه را که اجازهء نشر داشت انتشار دهند…»
شاهنامهء فردوسی در درجهء اول و شخص فردوسی در درجهء دوم نیز بطور کلی مورد بی‌مهری کامل دستگاه ایدئولوژی جمهوری اسلامی است.گفتیم در کتاب فارسی سال سوم دبستان مقالهء فردوسی و سه مقالهء مربوط به کودکی سهراب را حذف کرده‌اند،در کتاب چهارم دبستان نیز داستان کاوهء آهنگر در 3 بخش حذف شده است و یقینا حد اقل همهء کتابهای درسی دبستان بدین‌سان مورد«پاک‌سازی»قرار گرفته است.فقط در چند مورد بسیار استثنائی از فردوسی(نه از شاهنامه)ذکری بمیان آمده است همچنان‌که کسی از«خاقانی»یاد کند.یک جا در کتاب فارسی سال سوم دبستان در درس«میازار موری که دانه‌کش است»از قول سعدی نامی از فردوسی برده شده است که
چه خوش گفت فردوسی پاکزاد که رحمت بر آن تربت پاک باد میازار موری که دانه‌کش است که جان دارد و جان شیرین خوش است
در کتاب فارسی پنجم دبستان نیز در صفحهء اول شش بیتی از فردوسی زیر عنوان«توانا بود هرکه دانا بود»آمده است.و در همین کتاب در زیر عنوان«به ورزش تن خود بنیرو کنیم»این بیت فردوسی را هم آورده‌اند.
ز نیرو بود مرد را راستی ز سستی کژی آید و کاستی
اما اگر می‌بینیم در همین کتاب فارسی پنجم دبستان دو بخش در 16 صفحه به «آرش کمانگیر»اختصاص داده شده است،باید بدانیم که در تمام این صفحات نامی هم از فردوسی برده نشده است و مؤلفان کتاب در آغاز این مقاله فقط به«داستانهای باستانی»اشاره کرده‌اند و سپس برگزیده‌ای از شعر«آرش کمانگیر»سیاوش کسرایی شاعر نوپرداز معاصر را در پانزده صفحه چاپ کرده‌اند.ظاهرا این اشعار در کتاب دورهء شاه هم چاپ شده بوده است ولی چاپ آن در کتاب دوران جمهوری اسلامی از مقولهء دیگری است و یادآور سالهایی است که حزب الله و حزب تودهء ایران هر دو در خط امام قدم می‌زدند.
دو موضوع دیگر
در پایان به دو مطلب دیگر نیز باید اشاره کرد:نخست آن‌که جمهوری اسلامی از مهر1358(یعنی هفت هشت ماه پس از بدست گرفتن حکومت)توانسته است کتابهای تجدید نظر شدهء دورهء دبستان را حد اقل در در اختیار گروهی قابل توجه از دانش‌آموزان قرار بدهد که این کاری است یادکردنی.سند ما در این باب یک جلد کتاب«فارسی چهارم دبستان»است که در پشت جلد آن هنوز مصراع
«توانا بود هرکه دانا بود»
بچشم
می‌خورد ولی تجدید نظر کامل نیز در آن بعمل آمده است.
موضوع دیگر آن است که سیاست ارزان بودن کتابهای درسی دبستان در دورهء شاه نیز در جمهوری اسلامی مورد تجدید نظر قرار گرفته است.زیرا مقامهای رسمی وزارت آموزش و پرورش در مهر 1363 اعلام کردند که بهای کتب دبستان در سالهای مختلف به چهار تا ده برابر افزایش داده شده است.
ج.م.
[1]. (1)-در کتابهای فارسی دبستان که در دورهء جمهوری اسلامی چاپ شده است تقریبا همه جا این مام در داخل نشانهء نقل«»چاپ شده است.از جمله رک:کتابهای فارسی چهارم دبستان(چاپ 1360)صفحه،37،129، 194؛کتاب فارسی پنجم دبستان(چاپ 1359)صفحه،117،124.
[2]. برخی از کلمات در عبارتهای منقول از کتابهای فارسی دوران جمهوری اسلامی،در این مقاله با حروف سیاه مشخص گردیده است که در اصل با حروف سیاه چاپ نشده است.در این مورد رک:زیرنویس شمارهء 3 همین مقاله.
[3]. دربارهء کاربرد لفظ«امام»رک:جلال متینی،بحثی دربارهء سابقهء تاریخی القاب و عناوین علما در مذهب شیعه،«ایران‌نامه»،سال 1،شمارهء 4،ص 560 تا 608،بخصوص صفحات 600،601.
[4]. «مجاهدین خلق»نیز قائل بضرورت مبارزهء مردم بمنظور ایجاد زمینهء مساعد برای ظهور امام دوازدهم هستند.در این موضوع رک:مهدی ابریشمجی،«فلسفهء امام زمان»(متن سخنرانی بمناسبت نیمهء شعبان-تولد امام زمان-در دانشکدهء پلی تکنیک تهران)،تکثیر از انجمن دانشجویان مسلمان(آمریکا)،بهمن 1358:
«حال ببینیم آیا تمام دیدگاهها راجع به امام زمان یکسان است؟…ساده‌ترین نوعش همان برداشت رایج است که بنشینیم تا امام زمان بیاید اصلاح بکند،حل این مسائل از عهدهء ما برنمی‌آید.درحالی‌که مبارزه بکنیم،تاریخ را پیش ببریم تا صلاحیت ظهور یک قائدی را که آخرین ضربه را به نظام پوسیدهء استثمار و طاغوت بزند،ظهور بکند.این دریافت انقلابی است.»ص 24
«با سلام به امام زمان،قائد کبیر جامعهء بی‌طبقهء توحیدی،بین الملل و یگانگی،امامی که امید ضربهء نهایی او به نظامهای پوسیدهء طاغوتی و استثمارگر،خلقهای سراسر جهان را به مبارزه و تلاش برانگیخته.»ص 4
«در زمان ما اعتقاد به امام زمان،لازمه‌اش درافتادن با بت بزرگ زمان است یعنی امپریالیسم.و در این مقطع خاص درافتادن با ارتجاع،پایگاه امیریالیسم.و اگر این تلاش و مبارزه وجود نداشته باشد اعتقادمان به امام زمان، اعتقادی صرفا شکلی خواهد بود.»ص 36
[5]. عبارت«فقیه عادل و آگاه»و فرماندهی کل نیروهای جامعه در کتاب درسی با رنگ قرمز چاپ شده است.
